خیانت در امانت

طبق ماده 674 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای و‌کالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد.

شرایط تحقق خیانت در امانت

4 عامل باید وجود داشته باشد تا جرم خیانت در امانت شکل بگیرد که شامل:

1) سپرده شدن اموال

موضوع جرم خیانت در امانت، مال می‌باشد، که اعم از اشیاء و حیوانات است. اما هرگاه کسی فرزند خود یا چیزهایی مثل مواد مخدر یا مشروبات الکلی یا حشرات بی‌ارزشی که یا در نگاه شرع و یا از نظر عرف مالیت ندارند را به دیگری بسپارد، یا او را نسبت به اسرار زندگی یا اسرار راجع به اختراع خود امین قرار دهد، وقوع خیانت در امانت ممکن نخواهد بود.

خیانت در امانت در مورد «نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن»، که در حقیقت وسیله تحصیل ما می‌باشند، نیز قابل ارتکاب است. بنابراین، هرگاه مثلا موجر قبل از زمان مقرر برای تخلیه ملک، چکی را که مستاجر بابت تضمین تخلیه در اختیار وی گذاشته است به بانک ارائه نماید، تحقق جرم خیانت در امانت از سوی موجر تحقق یافته است.

سپرده شدن عین اموال به طور مستقیم ضرورتی ندارد، بلکه اموال ممکن است، به اعتبار سپرده شدن کلید محلی که آن اموال در آن قرار دارند به شخص امین، سپرده شده به وی محسوب شوند.

مثلا کسی که کلید خانه خود را به دیگری می‌دهد در واقع، با این کار، اثاثیه و لوازم داخل خانه را نیز به وی سپرده است و در نتیجه، ارتکاب رفتار خائنانه نسبت به اثاثیه و لوازم توسط دریافت کننده کلید موجب تحقق جرم خیانت در امانت است.

برای اینکه مالی را سپرده شده به امین محسوب کنیم، لازم نیست که عین آن مال به وی سپرده شده باشد. بنابراین، وجه حاصل از فروش مالی که به امین سپرده شده است، یا وجه حاصل از نقد کردن چک سپرده شده و یا عواید و منافع حاصل از مال سپرده شده نیز، به تبع خود مال، سپرده شده به امین محسوب می‌گردند.

بدین ترتیب، اگر کسی اتومبیل خود را به دیگری بدهد تا آن را بفروشد و وجه حاصل از فروش را مسترد داشته یا به مصرف معینی برساند، تصاحب وجه حاصل از فروش موجب تحقق جرم خیانت در امانت خواهد شد، و تصاحب کننده نمی‌تواند، با استناد به این که این وجه، برخلاف خود اتومبیل، به وی سپرده نشده بوده است، از مسئولیت کیفری ناشی از خیانت در امانت بگریزد.

2) بنابر استرداد یا به مصرف معین رسیدن مال سپرده شده

در صورتی می‌توان گیرنده مال را به ارتکاب جرم خیانت در امانت محکوم کرد که وی موظف به مسترد کردن مال یا به مصرف معین رسانیدن آن باشد. بنابراین در عقودی مثل قرض که در آن «تملیک عین در مقابل تعهد به رد مثل» صورت می‌گیرد، یعنی مال به مقترض تملیک شده و وی، متقابلا، متعهد می‌گردد که مثل آن را از حیث مقدار و جنس و وصف به مقرض رد نماید، ارتکاب جرم خیانت در امانت توسط قرض گیرنده قابل تصور نمی‌باشد.

صِرف وظیفه استرداد، بدون وجود عنصر سپردن، باعث نمی‌شود که‌ عدم استرداد، خیانت در امانت تلقی شود.

3) استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نمودن مال مورد امانت.

منظور از استعمال، مصرف کردن یا مورد استفاده قرار دادن مال مورد امانت می‌باشد. مثل این که امین اقدام به استفاده از اتومبیلی که به وی سپرده شده است بنماید یا مثل این که امین، به قصد ضرر زدن به امانتگذار و برخلاف نظر وی یا برخلاف موازین عرفی، مصالح ساختمانی را در داخل اتومبیل گران قیمتی که برای استفاده شخصی او یا برای نگهداری به وی سپرده شده بوده است ریخته و حمل نماید.

منظور از تلف، یعنی نابود کردن یا از بین بردن آن به هر وسیله ممکن (از قبیل آتش زدن، شکستن، پاره کردن و…) می‌باشد.

اتلاف ممکن است به مباشرت شخص امین (مثل پاره کردن کتاب) یا مسبب از بین رفتن باشد (مثل قراردادن گوسفند نزدیک حیوانات درنده).

اتلاف اعم است از اتلاف کل مال (مثلا آتش زدن کتاب) اتلاف جزء (مثل پاره کردن یک ورق از کتاب) و اتلاف وصف (مثل با سوء نیت رنگ کردن اتومبیل با رنگ نامرغوب که موجب کاهش قیمت آن شود).

4) ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها.

خیانت در امانت نیز، مثل کلاهبرداری، از جرایم مقید است. بدین ترتیب، ورود ضرر به مالک یا متصرف، بر اثر فعل مرتکب، لازمه تحقق جرم خیانت در امانت می‌باشد. اعم از آن که این ضرر شامل منفعتی برای شخص خائن باشد یا خیر.

بنابراین، ذبح کردن حیوان سپرده شده‌ای که در شُرفِ موت قرار گرفته است برای جلوگیری از حرام شدن گوشت آن، خیانت در امانت محسوب نمی‌شود، چون این کار ضرری به مالک نمی‌زند بلکه برعکس، وی را منتفع می‌سازد.