جرایم قابل گذشت، جرائمی میباشند که شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات، منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت وی است.
جرایم غیر قابل گذشت، جرایمی میباشند که شکایت شاکی و گذشت وی در شروع به تعقیب و رسیدگی و ادامه آنها و اجرای مجازات تاثیری ندارد.
تعریف شاکی و مدعی خصوصی
بزه دیده شخصی است که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان میگردد و چنانچه تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی» و هرگاه جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند، «مدعی خصوصی» نامیده می‌شود.
رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت
طبق ماده 283 قانون آیین دادرسی کیفری، پس از صدور کیفر خواست و قبل از ارسال به دادگاه، هرگاه شاکی در جرایم قابل گذشت، رضایت قطعی خود را به دادستان اعلام کند، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفر خواست عدول می کند. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود.
در جرائم غیر قابل گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می‌تواند از کیفر خواست عدول و تعقیب را معلق کند و در صورتی که در نتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند، دادستان از کیفرخواست قبلی عدول و بر این اساس کیفر خواست جدید صادر می کند.
شرایط رضایت شاکی یا مدعی خصوصی
گذشت باید منجز باشد و به گذشت مشروط و معلق در صورتی ترتیب اثر داده می‌شود که آن شرط یا معلق علیه تحقق یافته باشد. همچنین عدول از گذشت، مسموع نیست.
گذشت مشروط یا معلق مانع تعقیب، رسیدگی و صدور حکم نیست، ولی اجرای مجازات در جرایم قابل گذشت منوط به عدم تحقق شرط یا معلق‌علیه است. در این صورت، محکوم‌علیه با قرار تامین مناسب آزاد می‌شود.
هرگاه متضررین از جرم، متعدد باشند تعقیب جزایی با شکایت هر یک از آنان شروع می‌شود ولی موقوفی تعقیب، رسیدگی و اجرای مجازات موکول به گذشت تمام کسانی است که شکایت کرده‌اند.
حق گذشت، به وراث قانونی متضرر از جرم، منتقل و در صورت گذشت همگی وراث حسب مورد تعقیب، رسیدگی یا اجرای مجازات موقوف میگردد.
اگر مجنی‌علیه یا همه اولیای دم یا برخی از آنان، صغیر یا مجنون باشند، ولیِّ آنان با رعایت مصلحتشان حق قصاص، مصالحه و گذشت دارد و همچنین می‌تواند تا زمان بلوغ یا افاقه آنان منتظر بماند.
اگر برخی از اولیای دم، کبیر و عاقل و خواهان قصاص باشند، می‌توانند مرتکب را قصاص کنند لکن در صورتی که ولی صغیر یا مجنون خواهان اداء یا تامین سهم دیه مولی علیه خود از سوی آنها باشد باید مطابق خواست او عمل کنند. مفاد این ماده، در مواردی که حق قصاص به علت مرگ مجنی‌علیه یا ولی دم به ورثه آنان منتقل می‌شود نیز جاری است. این حکم در مورد جنایاتی که پیش از لازم‌الاجراء شدن این قانون واقع شده است نیز جاری است.
اثر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت
تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات موقوف نمی‌شود، مگر در موارد زیر:
الف – فوت متهم یا محکوم علیه
ب – گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم قابل گذشت
پ – شمول عفو
ت – نسخ مجازات قانونی
ث – شمول مرور زمان در موارد پیش بینی شده در قانون
ج – توبه متهم در موارد پیش بینی شده در قانون
چ – اعتبار امر مختوم
طبق ماده 12 قانون آیین دادرسی کیفری:
تعقیب متهم در جرائم قابل گذشت، فقط با شکایت شاکی شروع و در صورت گذشت او موقوف می‌شود.
+ پرسش: شخصی مرتکب جرمی میشه و من ازش شکایت کردم و ادله جرم مثل شاهد و فیلم جمع می‌کنم و پلیس شواهد رو برسی میکنه و ثابت میشه اون مجرمه. اینجا در بعضی جرایم گذشت شاکی کلا مجازات رو ساقط میکنه و در بعضی موارد موجب تخفیف و تقلیل و تبدیل مجازات میشه. اگر من در ازای گذشت از شکایتم مثلا ده میلیون پول بگیرم رضایت بدم این صلح صحیحه؟ این کار اگر من مداوم جرم کشف کنم و ادله کسب کنم و شکایت کنم این شکایت با توجه به اینکه حق مسلم هر کس در قانون اساسیه مشکل قانونی نداره؟
– پاسخ: چنین اقدامی فاقد وصف مجرمانه می باشد.
اثر رضایت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت
در جرایم تعزیری قابل گذشت، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی حسب مورد موجب موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات است.
هرگاه شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم غیر قابل گذشت، پس از قطعی شدن حکم از شکایت خود صرفنظر کند، محکوم علیه می‌تواند از دادگاه صادر کننده حکم قطعی، درخواست کند در میزان مجازات او تجدیدنظر شود. در این صورت، دادگاه به درخواست محکوم علیه در وقت فوق العاده و با حضور دادستان یا نماینده او با رعایت مقررات، رسیدگی می‌کند و مجازات را در صورت اقتضاء در حدود قانون تخفیف می‌دهد یا به مجازاتی که مناسب‌تر به حال محکوم علیه باشد، تبدیل می‌کند. این رای قطعی است.
طبق ماده 300 قانون آیین دادرسی کیفری، در تمامی جلسات دادگاههای کیفری دو، دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان می‌توانند برای دفاع از کیفر خواست حضور یابند، مگر اینکه دادگاه حضور این اشخاص را ضروری تشخیص دهد که در این مورد و در تمامی جلسات دادگاه کیفری یک، حضور دادستان یا نماینده او الزامی است، لکن عدم حضور این اشخاص موجب توقف رسیدگی نمی‌شود مگر آنکه دادگاه حضور آنان را الزامی بداند.
+ پرسش: یک شاکی دارم ۵میلیون بهش بدهکار بودم، باهاش صحبت کردم برای رضایت گفت ۱۵ تومن پول بده تا رضایت بدم، منم براش واریز کردم به حساب خودش و صداشم ضبط کردم و پیامک‌هامون هم هست که رد و بدل کردیم. الان زده زیرش میگه ۵۰ میلیون باید بدی و پول رو پس نمیده، باید چه کار کنم؟
– پاسخ: به واریزی ها و پرینت حساب استناد کنید.
اگر شاکی خصوصی رضایت ندهد
اگر شاکی خصوصی رضایت ندهد، پرونده به صورت عادی در دادسرا و دادگاه پیگیری می‌شود. در مراحل رسیدگی به پرونده کیفری، ابتدا مرحله کشف جرم، سپس تعقیب جرم، تحقیقات مقدماتی و دادرسی انجام می‌شود. در نهایت، حکم صادر شده و اجرای آن انجام می‌شود.
مهم است به این نکته توجه کنیم که در برخی موارد، شاکی پس از صدور حکم قطعی در جرایم غیر قابل گذشت، می‌تواند رضایت خود را ابراز کند. در این صورت، با درخواست تجدیدنظر و اخذ گذشت شاکی، می‌توان از دادگاه خواستار بازنگری در میزان مجازات مذکور شد.
رد مال و رضایت شاکی
پرسش: اینجانب به ۲۱ ماه و یک روز حبس محکوم شده و رد مال داشته‌ام و رضایت گرفته‌ام ایا اگر در اجرای احکام حاضر نشم سند مصادره میگردد؟ ایا اگر شاکی خصوصی نداشته باشی دادگاه می تواند سند را مصادره کند؟
پاسخ مشاور: باید حتما رضایت نامه را به دادگاه ارائه کنید تا رای جدید صادر شده و به اجرای احکام اعلام گردد .
رضایت شاکی در جرم جعل
پرسش: اگر حکم نشر اکاذیب قطعی باشد ولی شاکی که رئیس یک ارگان بوده الان دسترسی به شاکی وجود ندارد چطوری میشه رضایت بگیریم البته رئیس جدید ارگان رضایت داده ولی دادگاه قبول نمی‌کند (البته جرم اصلی جعل بوده ولی به دلیل کپی بودن تبرئه شد و در حکم آمده بود اشد مجازات به همین دلیل کل پرونده برای اثبات جعل بوده ولی الان حکم جعل شکسته شده و فقط نشر اکاذیب مانده که ۵۰ ضربه شلاق هستش و برای تبدیل می‌گویند رضایت شاکی خصوصی. البته شاکی خصوصی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نبوده فقط نماینده حقوقی ارگان حاضر بوده و ارگان رضایت نامه داده) البته نشری هم آنچنان صورت نگرفته به یک نفر نامه را نشان داده و او به یک نفر دیگر نشان داده و شخص سوم هم که نامه را دیده در پرونده موجود است که قبل از مجرم نامه را رویت کرده یعنی کلا ۳ نفر نامه را دیدن و بس . عدم حضور شاکی خصوصی چه تبعاتی دارد؟
پاسخ مشاور: صرفا باید رضایت شاکی خصوصی جلب شود و بعضی از شعبات وقتی بدانند قصد صلح و سازش دارید شماره شاکی را می دهند. از دادگاه تقاضای نمایید تا خود شاکی خصوصی در جلسه دادگاه تجدیدنظر استان حاضر شوند تا اقدامات بعدی صورت گیرد.
تاثیر رضایت شاکی در جنبه عمومی جرم
پرسش: در پرونده ضرب و جرح با چاقو یک سال حبس خود را کامل کشیدم و دیه شاکی را کامل دادم الان دو سال اقامت اجباری مانده که دو بار رفتم انگشت زدم و برگشتم خانه. قاضی اجرای احکام اقامت اجباری را نمیبخشه. سوال من اینه علی رقم اینکه شاکی خصوصی ندارم چرا اقامت اجباری را نمیبخشه و من باید چه کار کنم؟
پاسخ مشاور: این مجازات قسمت عمومی جرم هست و از باب جنبه عمومی جرم بخشیده نمیشه. میتونید تقاضای تخفیف مجازات رو مطرح کنید. البته تا حدی بستگی به نظر قاضی داره. ضمنا میتوانید درخواست عفو موردی خود را در معاونت عفو و بخشودگی دادگستری ثبت نمایید.
رضایت نامه بی قید و شرط
+ پرسش: برای من به چند مورد شکایت از شاکی مبنی بر تهدید، مزاحمت ملکی، حمل سلاح سرد و… در بازپرسی بی قید و شرط رضایت دادن و هیچ اعتراضی هم روی پرونده نذاشتن. پس چرا پرونده بایگانی نمیشه، فقط نوشته پرونده مختومه شد؟ چون من اون شب مصرف مسکر داشتم فقط قرار جلب دادرسی من خورده شرب خمر، الان فقط به شرب خمر من کار دارن یا جرائمی که منع تعقیب هم خوردم رو بررسی می‌کنند؟
– پاسخ: فقط نسبت به مواردی که منع تعقیب خورده پرونده مختومه یا همان بایگانی شده و دیگر رسیدگی نمی‌شود اما به دلیل شرب خمر تا تصمیم نهایی نسبت به این موضوع پرونده مفتوحه خواهد ماند.
