تفسیر ماده 190 قانون مدنی

ماده 190 قانون مدنی شرایط اساسی صحت معامله را بیان می‌کند. این ماده بیان می‌کند که در هنگام تنظیم قرارداد، طرفین باید قصد، رضایت و اهلیت داشته باشند. همچنین، موضوع معامله باید معلوم و مشخص بوده و هدف آن باید مشروع باشد. عدم رعایت این شرایط، می‌تواند سبب بطلان یا عدم نفوذ قرارداد شود. انعقاد هر قرارداد و عقدی، نیازمند رعایت بخشی از احکام قانونی است. از آن جهت که تنظیم قرارداد و معامله میان افراد، اثرات حقوقی خاصی خواهد داشت، لازم است که شرایط قانونی صحت معاملات در آن وجود داشته باشد؛ در غیر این صورت، قرارداد بی‌اثر خواهد بود.

با توجه به مفاد ماده ۱۹۰ قانون مدنی، شرایط اساسی لازم برای صحت هر معامله و قرارداد، بسیار مهم هستند. در صورت عدم وجود هر یک از شرایط ذکر شده، معامله می‌تواند باطل یا غیرنافذ باشد. لذا، توجه به شرایط صحت قراردادها، بسیار مهم و حیاتی است.

متن ماده ۱۹۰ قانون مدنی:

» تفسیر ماده 190 قانون مدنی

ماده 190 قانون مدنی ایران، شرایط اساسی صحت هر عقد یا قراردادی را برای طرفین عقد یا قرارداد، مشخص می‌کند. این شرایط شامل چهار شرط اساسی زیر می‌باشد که طرفین قرارداد باید آن‌ها را رعایت کنند:

– وجود قصد انعقاد قرارداد در طرفین قرارداد
– موضوع قرارداد باید قابل انتقال باشد
– موضوع قرارداد باید مجاز و قانونی باشد
– رعایت شرایط و مقررات قانونی و قراردادی

✅ تفسیر بند اول ماده 190 قانون مدنی

بند اول از ماده 190 قانون مدنی، بیانگر این است که یکی از محوری‌ترین شروط صحت قرارداد، وجود قصد انعقاد قرارداد در طرفین قرارداد است. با این توضیح که، هر کدام از طرفین عقد، باید هنگام انعقاد متن قرارداد، قصد امضای آن قرارداد و متعهد شدن به مفاد آن را داشته باشند. لذا در صورت عدم وجود قصد، قرارداد، باطل می‌باشد.

به عنوان مثال، در صورتی که یکی از طرفین، بنا به دلایلی، مجبور به امضای قرارداد شود، این قرارداد، به لحاظ عدم وجود قصد و اراده، باطل خواهد بود. همچنین در حالتی که شخص، مجنون باشد و اراده نداشته باشد و یا در حال خواب، بیهوشی یا مستی باشد، از وی امضا گرفته می‌شود، قرارداد باطل می‌باشد.

✅ تفسیر بند دوم ماده 190 قانون مدنی

در بند دوم ماده 190 قانون مدنی، به اهلیت طرفین برای انعقاد معامله، اشاره شده است. اهلیت به این معناست که هر کدام از طرفین معامله، باید بالغ، عاقل و رشید باشند. به عبارت دیگر، طرفین معامله باید ذهنیت و قابلیت لازم برای انجام معامله را داشته باشند.

بنابراین، در صورتی که فرد مجنون، دیوانه، صغیر یا سفیه، اقدام به انعقاد معامله کند، از آن جهت که اهلیت لازم برای انعقاد عقد را ندارد، ممکن است معامله انجام شده، حسب مورد، باطل یا غیرنافذ باشد. به عنوان مثال، در صورتی که یک فرد کودک، در حالتی که هنوز به سن بلوغ نرسیده است، یک قرارداد را امضا کند، این قرارداد به دلیل عدم اهلیت طرف، باطل خواهد بود.

در کل، رعایت اهلیت طرفین از جمله شروط ضروری برای انعقاد معامله است و در صورتی که این شرط مشخص نباشد، معامله باطل است.

✅ تفسیر بند سوم ماده 190 قانون مدنی

بند سوم ماده 190 قانون مدنی، بیان می‌کند که موضوع هر معامله‌ای باید معین و مشخص باشد. به عبارت دیگر، مورد معامله نباید هیچگونه ابهامی در خصوص قرارداد داشته باشد. این مسئله به معنای آن است که اگر مورد معامله، به صورت عین معین است، باید مصداق آن تعیین شده و یا جنس، وصف و مقدار آنها، ذکر شود.

به طور مثال، در قرارداد خرید و فروش اموال، مشخص شدن جنس اموال، موقعیت جغرافیایی آنها، شرایط تحویل و قیمت، باید به صورت روشن و مشخص در قرارداد ذکر شود تا هیچگونه ابهامی در خصوص مورد معامله بوجود نیاید.

در کل، معلوم و معین بودن مورد معامله، یکی از شرایط ضروری برای انعقاد معامله است و در صورت عدم رعایت آن، معامله باطل است.

✅ تفسیر بند چهارم ماده ۱۹۰ قانون مدنی

بند چهارم ماده ۱۹۰ قانون مدنی، بیان می‌کند که جهت یا هدف از انعقاد قرارداد، باید مشروع و قانونی باشد؛ در غیر این صورت، معامله باطل خواهد بود. البته، لازم نیست که در حین انعقاد قرارداد، جهت یا هدف معامله، مورد تصریح قرار گیرد. با این حال، اگر ضمن انعقاد عقد، نسبت به آن تصریح شود، می‌بایست این هدف، مشروع باشد.

به عنوان مثال، خرید و فروش مشروبات الکلی و یا مواد مخدر، غیر قانونی است و به همین دلیل، قراردادی که به این منظور منعقد شود، باطل است.

در کل، جهت یا هدف از انعقاد قرارداد باید با مقررات و قوانین مربوطه سازگاری داشته باشد و در صورتی که این شرط رعایت نشود، معامله باطل است.

نکات حقوقی ماده ۱۹۰ قانون مدنی

☑️ در ماده ۱۹۰ قانون مدنی آمده است: “برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است”. اینجا کلمه “صحت” باید به معنای “اعتبار” در نظر گرفته شود و نه به معنای اخص حقوقی. چرا که برای اعتبار و نفوذ عقد، رضایت و رشد معامله‌کننده ضروری است و عقدی که به زور و مکر صورت گرفته باشد، قابل قبول نیست.

رضا در عمل حقوقی به معنای میل به انجام عمل است و در مرحله تصمیم گیری پس از سنجش حاصل می‌شود. در واقع، رضایت طرفین از شرایط معامله و اهداف آن به دلیل داشتن ارتباط با اعتبار و نفوذ عقد، جزء ارکان متشکله عقد محسوب می‌شود.

از طرف دیگر، قصد انشا یا اراده انشا، عنصر سازنده‌ای است که در مرحله بعدی، یعنی مرحله اجرای تصمیم، محقق می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که رضایت و قصد طرفین، عناصر مهمی در اعتبار و نفوذ عقد هستند که همواره باید در نظر گرفته شوند.

☑️ منظور قانون مدنی از اساسی بودن شرایط ماده 190 قانون مدنی در عقد، به معنای آن است که هرگاه در یک معامله شرایط چهارگانه موجود در ماده 190 قانون مدنی (اهلیت طرفین، معلوم بودن مورد معامله، مشروعیت هدف، و رضایت طرفین) به صورت کامل باشند، آن معامله دارای اعتبار و اثراتی است که قانون برای آن تعیین کرده است. شرایط مزبور، ارکان متشکله عقد هستند و با فقدان هر یک از آن‌ها، عقد معتبری بوجود نمی‌آید

☑️ عقد باطل به معنای عقدی است که یکی از شرایط چهارگانه بند چهارم ماده ۱۹۰ قانون مدنی را ندارد. عقد باطل، مانند عقدی است که اصلاً واقع نشده و هیچگونه اثری در نظر قانون نخواهد داشت. در صورتی که بعداً نقص عقد رفع شود، همچنان نمی‌توان آن معامله را مؤثر دانست.

اما عقد غیرنافذ به معنای عقدی است که شرایط چهارگانه بند چهارم را به طور کامل دارا نباشد، اما می‌توان نقص آن را رفع کرد. در واقع، عقدی که به جز رضایت معتدل (که قسمتی از شرط اول است)، سایر شرایط را دارا باشد، ممکن است به عنوان یک عقد غیرنافذ تلقی شود. رضایت معتدل به معنای اشتیاقی است که طرفین، با توجه به بنفع و ضرر شخصی خود، در حال اعتدال پیدا می‌کنند.

در نتیجه، در عقد غیرنافذ، نقص عقد می‌تواند با رفع آن، عقد را مؤثر کند و معامله به عنوان یک معامله معتبر شناخته شود. اما در عقد باطل، هیچ گونه اثری از آن معامله در نظر قانون وجود ندارد.

☑️ معلوم بودن مورد معامله به معنای عدم مبهمی و عدم مجهولیت مورد معامله در مورد ماهیت، مقدار و اوصاف مهم آن است. به عبارت دیگر، مشخص بودن مورد عقد به معنای عدم وجود هرگونه تردید و مبهمی در مورد آن است، اما نه به معنای عدم وجود دو یا چند گزینه برای مورد عقد.

بطور کلی، این مفهوم به این معناست که مورد معامله باید به گونه‌ای مشخص باشد که از هرگونه ابهام و تردید در مورد آن جلوگیری شود و طرفین بدانند که در حال صحیح داد و ستد هستند. در واقع، معامله‌ای که مورد آن مبهم یا مجهول باشد، می‌تواند باعث بروز مشکلات و اختلافات بین طرفین شود و ممکن است در نهایت منجر به باطل شدن معامله شود. در نتیجه، معلوم بودن مورد معامله برای اعتبار و اثرات قانونی معامله بسیار حائز اهمیت است.

[مقاله مرتبط: حق دینی و حق عینی چیست؟ ]

 

سوالات متداول