تعدد جرم و تکرار جرم از کیفیات مشدده مجازاتها هستند به این معنی که سببهای تشدید مجازات کیفیات و اوصافی است که قانونگذار تعیین میکند. کیفیات مشدده به دو دسته کیفیات مشدده خاص و کیفیات مشدده عام تقسیم میشود.
کیفیات مشدده خاص شامل کیفیات مشدده عینی مانند زمان و مکان جرم است و کیفیات مشدده شخصی مانند مستی، کفر، شغل و سمت در حین ارتکاب جرم است.
کیفیات مشدده عام شامل تعدد جرم و تکرار جرم می باشد که باعث تشدید مجازات مرتکب می شود.
تعدد جرایم موجب حد
ماده 132 قانون مجازات اسلامی:
در جرایم موجب حد، تعدد جرم، موجب تعدد مجازات است مگر در مواردی که جرایم ارتکابی و نیز مجازات آنها یکسان باشد.
تبصره ۱- چنانچه مرتکب به اعدام و حبس یا اعدام و تبعید محکوم گردد، تنها اعدام اجراء میشود.
تبصره ۲- چنانچه دو یا چند جرم حدی در راستای هم و در یک واقعه باشند، فقط مجازات اشد اجراء میشود؛ مانند تفخیذ در هنگام لواط که تنها مجازات لواط اجراء میشود.
تبصره ۳- اگر مرد و زنی چند بار با یکدیگر مرتکب زنا شوند، چنانچه مجازات اعدام و جلد یا رجم و جلد ثابت باشد، تنها اعدام یا رجم حسب مورد اجراء میشود.
تبصره ۴- چنانچه قذف، نسبت به 2 یا چند نفر باشد، دو یا چند مجازات اجراء میگردد.
تعدد جرایم تعزیری
ماده 134 قانون مجازات اسلامی:
در تعدد جرایم تعزیری، تعیین و اجرای مجازات به شرح زیر است:
الف) هرگاه جرایم ارتکابی مختلف نباشد، فقط یک مجازات تعیین میشود و در این صورت، دادگاه میتواند مطابق ضوابط مقرر در این ماده که برای تعدّد جرایم مختلف ذکر شده، مجازات را تشدید کند.
ب) در مورد جرایم مختلف، هرگاه جرایم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد، حداقل مجازات هر یک از آن جرایم بیشتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات مقرر قانونی است.
پ) چنانچه جرایم ارتکابی مختلف، بیش از سه جرم باشد، مجازات هر یک، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است. در این صورت دادگاه میتواند مجازات هر یک را بیشتر از حداکثر مجازات مقرر قانونی تا یک چهارم آن تعیین کند.
ت) در تعدد جرایم درجه هفت و درجه هشت با یکدیگر، حسب مورد مطابق مقررات این ماده اقدام میشود و جمع جرایم درجه هفت و درجه هشت با درجه شش و بالاتر سبب تشدید مجازات جرایم اخیر نمیشود. در جمع این جرایم با جرایم درجه شش و بالاتر، به طور جداگانه برای جرایم درجه هفت و درجه هشت مطابق این ماده تعیین مجازات میشود و در هر صورت مجازات اشد قابل اجرا است.
ث) در هر یک از بندهای فوق، فقط مجازات اشد مندرج در دادنامه قابل اجرا است و اگر مجازات اشد به یکی از علل قانونی تقلیل یابد یا تبدیل شود یا به موجبی از قبیل گذشت شاکی خصوصی، نسخ مجازات قانونی یا مرور زمان غیرقابل اجرا گردد، مجازات اشد بعدی اجرا می شود و در این صورت میزان مجازات اجرا شده قبلی در اجرای مجازات اشد بعدی محاسبه میشود. آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات و عفو در حکم اجرا است.
ج) در هر مورد که مجازات قانونی فاقد حداقل یا ثابت باشد، اگر جرایم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد دادگاه میتواند تا یک ششم و اگر بیش از سه جرم باشد تا یک چهارم به اصل آن اضافه کند.
چ) در صورتی که در جرایم تعزیری، از رفتار مجرمانه واحد، نتایج مجرمانه متعدد حاصل شود، مرتکب به مجازات جرم اَشد محکوم میشود.
ح) هرگاه در قانون برای جرمی یکی از مصادیق مجازاتهای مندرج در مواد (۲۳) یا (۲۶) این قانون به عنوان مجازات اصلی مقرر شده باشد، آن مجازات در هر صورت اجرا میشود، حتی اگر مربوط به مجازات غیراَشد باشد. همچنین اگر مجازات اَشد وفق ماده (۲۵) این قانون، فاقد آثار تبعی و مجازات خفیف تر دارای آثار تبعی باشد، علاوه بر مجازات اصلی اَشد، مجازات تبعی مزبور نیز اجرا میشود.
خ) در تعدد جرم در صورت وجود جهات تخفیف مجازات برای هر یک از جرایم، مطابق مواد (۳۷) و (۳۸) این قانون اقدام میشود.
د) در صورتی که مجموع جرایم ارتکابی در قانون عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد، مقررات تعدد جرم اعمال نمیشود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم میشود.
تکرار جرم تعزیری
ماده 137 قانون مجازات اسلامی:
هر کس به علت ارتکاب جرم عمدی به موجب حکم قطعی به یکی از مجازات های تعزیری از درجه 1 تا درجه 5 محکوم شود و از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات، مرتکب جرم عمدی تعزیری درجه 1 تا 6 گردد، حداقل مجازات جرم ارتکابی میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه میتواند وی را به بیش از حداکثر مجازات تا یکچهارم آن محکوم کند.
تکرار جرم حدی
ماده 136 قانون مجازات اسلامی:
هرگاه کسی 3بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است.
شرایط تکرار جرم
+ شرایط تکرار جرم در جرایم تعزیری:
- جرم دوم بعد از حکم قطعی جرم اول باشد.
- جرم اول و دوم از جرایم عمدی باشد.
- جرم اول: جرم تعزیری درجه 1 تا 5 باشد.
- جرم دوم: جرم تعزیری درجه 1 تا 6 باشد.
- مجرم جرم دوم را قبل از حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات جرم اول، مرتکب شده باشد.
تفاوت تعدد جرم و تکرار جرم
+ تفاوت تعدد جرم و تکرار جرم:
- وجود سابقه محکومیت کیفری (شرط تحقق تکرار جرم)
- در تعدد جرم، جرایم متعدد قبل از صدور حکم قطعی اتفاق می افتد.
- تکرار جرم برای زمانی است که ارتکاب جرم بعد از صدور حکم قطعی است.
- ملاک قاعده تکرار جرم؛ اجرای حکم در جرایم حدی، و صدور حکم قطعی در جرایم تعزیری.