عسر و حرج زوجه عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد. و طلاقی که با درخواست زوجه بر اثر عسر و حرج، مورد حکم قرار می‌گیرد، از نوع بائن است نه رجعی.
زن با اثبات عسر و حرج یا یکی از شروط ضمن عقد نکاح، می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید. در ادامه مصادیق عسر و حرج زوجه را معرفی کرده و به سوالات شما در رابطه با این موضوع توسط گروه وکلای احسان حسینی پاسخ داده می‌شود.
ماده 1130 قانون مدنی:
در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.
تبصره – عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد و موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌گردد:
۱- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
۲- اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلاء وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
۳- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
۴- ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
۵- ابتلاء زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.
+ مصادیق عسر و حرج زوجه
علاوه بر مواردی که در قباله ازدواج (شروط 12 گانه ضمن عقد) مشخص شده که زن می‌تواند براساس آن از دادگاه تقاضای طلاق نماید و در ماده 1130 قانون مدنی نیز مصادیقی که زن می‌تواند به سبب آن‌ها، موجب عسر و حرج قرار بگیرد را معرفی کرده است.
اما غیر از مصادیق عسر و حرج معرفی شده در قانون می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد، که زوجین ممکن است برایشان سوال شود که آیا عسر و حرج محسوب می‌شود یا خیر:
1) یک بار برخورد فیزیکی و ضرب و شتم از ناحیه زوج، عسر و حرج زوجه تلقی نمی شود و از موارد عسر و حرج احصاء شده نیست.
2) محکومیت زوج به اتهام رابطه نامشروع و نگهداری تریاک مثبت عسر و حرج زوجه نمی‌باشد. اعتیاد زوج آنگاه موجب عسر و حرج زوجه است که بر اساس زندگی خلل وارد آورده و الزام زوج به ترک آن ممکن نگردد.
3) عدم پرداخت مهریه از مصادیق عسر و حرج نبوده و در تجویز طلاق بی ارتباط است. عدم پرداخت نفقه زمانی در اثبات عسر و حرج قابل استناد است که زوج از دادن نفقه استنکاف نموده و الزام وی به تأدیه آن ممکن نباشد.
4) با توجه به اینکه محکومیت کیفری زوج در دعوای ضرب و جرح و توهین نسبت به زوجه مصداق عسر و حرج است بنابراین زوجه به استناد آن می‌تواند درخواست طلاق نماید.
5) عسر و حرج وضعیتی است که ادامه زندگی را عملاً برای زوجه غیرممکن یا مشقت بار می سازد بنابراین ترک زندگی توسط زوج، عدم دسترسی زوجه به وی، عدم امکان ایفاء وظایف زناشویی و بلاتکلیفی طولانی مدت زوجه موجب تحقق عسر و حرج است.
6) تحقق برخی وضعیت ها و شرایط که هریک به تنهایی نمی تواند بیانگر عسر و حرج باشد (از جمله سابقه یک بار محکومیت کیفری ضرب وجرح، یک بار مراجعه به کمپ ترک اعتیاد، توهین) درمجموع می‌تواند مبین وضعیت اجتماعی-اخلاقی زوج و از مصادیق عسر و خرج زوجه تلقی شود.
7) در دعوای طلاق به درخواست زوجه، تعداد سنوات مفارقه عملی و تکثر دعاوی متقابل زوجین علیه هم و بذل کل مهریه در ازای طلاق از امارات انشقاق شدید زوجین و از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌شود.
8) توهین و افتراء و افتراق جسمانی زوجین با توجه به شغل زوجه و وضعیت اجتماعی او و موقعیت جغرافیایی زندگی وی وضعیتی را برای او به وجود آورده که ادامه زندگی مشترک برای او سخت و طاقت فرسا شود از مصادیق عسر و حرج زن است.
9) مفارقت جسمانی دوساله، طرح دعاوی متعدد علیه یکدیگر و بذل مهریه، مثبت سوء رفتار زوج و دلیل بر عسروحرج زوجه نیست.
10) مشکلات بین زوجین با وجود رأی دادگاه به تمکین زوجه، موجب پذیرش دعوای زوجه مبنی بر صدور حکم طلاق به علت عسر و حرج نمی گردد.
11) بذل کل مهریه استحقاقی زوجه، قرینه‌ای قوی بر تحقق عسر و حرج وی در ادامه زندگی مشترک است.
12) صرف اقرار زوج به سابقه اعتیاد موجب تحقق عسر و حرج نیست بلکه اعتیاد باید تداوم داشته باشد.
13) ناتوانی جنسی زوج از مصادیق عسر و حرج زوجه است و می‌تواند مستند درخواست جدایی از سوی زوجه باشد. که می‌تواند با گواهی پزشکی قانونی که دلالت بر باکره بودن زوجه است اثبات شود.
14) صرف کراهت شدید زوج از زوجه از موارد عسر و حرج محسوب نمی‌شود.
15) بذل کلیه حقوق مالی از طرف زوجه، اماره بر عسر و حرج اوست.
16) چهار سال جدایی زوجین، از موجبات عسر و حرج زوجه است و بذل بخشی از مهریه در قبال طلاق حکایت از تحقق عسر و حرج دارد.
17) مصداق عسر و حرج بستگی به شخص و وضعیت و موقعیت اجتماعی آنان در هر گروه و قشر از جامعه دارد و بی احترامی، در فشار روحی قرار دادن زوجه و بیان مطالبی که موجب اذیت و آزار زوجه شود از مصادیق عسر و حرج است.
18) صرف تنفر زوجه از زوج از موجبات عسر و حرج محسوب نمی‌شود که زوجه بتواند بر اساس آن درخواست طلاق بدهد.
+ آیا امکان دارد بدون اینکه زوجه مهریه را بذل کند و فقط با اثبات عسر و حرج طلاق بگیرد؟
در صورت احراز عسر و حرج زوجه، ضرورت ندارد که وی کل مهریه یا قسمتی از آن را بذل کند و بذل مهریه تنها می‌تواند قرینه ای بر صحت ادعای زوجه تلقی گردد.
اما زوجه ای که مدّعی عسر و حرج است بهتر است تمام مهریه یا لااقل قسمت عمده آن را در قبال طلاق بذل کند تا اولاً قرینه ای بر صحت ادعای عسر و حرج وی بوده و ثانیاً مستلزم عسر و حرج زوج نباشد.
+ آیا رابطه جنسی از مقعد از موارد عسر و حرج زن می‌باشد؟
در طلاق از طرف زن، رابطه جنسی از طریق نامتعارف از مصادیق عسر و حرج زوجه محسوب می‌گردد.
+ اثر بلاتکیف گذاشتن زوجه بر تحقق عسر و حرج چیست؟
بلاتکلیف گذاشتن زوجه و عدم شروع زندگی مشترک پس از گذشت مدت قابل توجهی پس از تاریخ وقوع عقد (مثلا سه سال) با توجه به شرایط سنی زوجه (مثلا متولد ۱۳۶۲) یکی از مصادیق عسروحرج زوجه محسوب می‌شود
+ ارتباط میزان بذل مهریه و ادعای عسر و حرج چیست؟
میزان اندک بذل مهریه (۱۰ سکه از 700 سکه مهریه) با ادعای عسر و حرج سازگاری ندارد و اماره‌ای برعدم تحقق عسروحرج ادعایی است.
+ در دعوای طلاق به جهت عقیم بودن زوج، برای فرزند آوری از موارد عسر و حرج است؟
طرح دعوای احراز وکالت در طلاق، به جهت عقیم بودن زوج و تحقق شرط وکالت در طلاق، زمانی محمل قانونی دارد که زوجه یائسه نشده و خود نیز مشکل بارداری نداشته باشد.
+ نوع طلاق ناشی از عسر و حرج زوجه چیست؟
طلاقی که به دلیل عسر و حرج زوجه صادر شده بائن است زیرا اگر رجعی باشد رافع عسر و حرج زوجه نخواهد بود به همین دلیل بی‌نتیجه و عبث می‌شود چرا که با رجوع زوج نسبت به طلاق وضعیت سابق عسر و حرج زوجه تکرار خواهد شد و این امر صحیح نیست.
+ اعتبار امر قضاوت شده یا امر مختومه نسبت به عسر و حرج زوجه چگونه است؟
طرح دادخواست طلاق امر حدوثی می‌باشد. دادگاه نمی‌تواند با توجه به اینکه دلیل و اتفاق جدیدی حادث نشده که موجب رسیدگی مجدد و اظهار نظر مجدد باشد، قرار رد دعوی به لحاظ اعتبار امر مختومه صادر و اعلام نماید.
عسروحرج زوجه، امری حدوثی است بنابراین در دعوای طلاق به علت مذکور، اعتبار امرمختومه وجود ندارد.
در دعوای طلاق به علت عسر و حرج، استناد دادگاه به اعتبار امر مختومه با عنایت به حادث بودن امر عسر و حرج، صحیح نیست.
+ طلاق به دلیل ناتوانی جنسی مرد چگونه است؟
ناتوانی جنسی زوج (مثلا عدم نعوظ) از مصادیق عسر و حرج زوجه است و می‌تواند مستند درخواست جدایی از سوی زوجه باشد.
+ شرط تحقق وکالت در طلاق به علت اعتیاد زوج چیست؟
شرط راجع به وکالت در طلاق برای زوجه به علت اعتیاد زوج، در صورتی تحقق پیدا می کند که زوج به اعتیاد مضری که اساس زندگی خانوادگی را مختل نماید مبتلا گردد. ادعای ترک نیز از سوی زوجه مسموع است و باید در این باره تحقیق شود.
+ آیا ترک اعتیاد بر وکالت در طلاق زوجه تاثیر دارد؟
چنانچه تحقق شرط وکالت در طلاق برای زوجه به علت اعتیاد زوج به مواد مخدر و روان گردان محرز و مسلم باشد، با لحاظ اینکه این موضوع موجب ایجاد دشواری در ادامه زندگی برای زوجه می‌شود حتی در صورتی که زوج اقدام به ترک اعتیاد نماید با تحقق شرط، ترک اعتیاد موثر در مقام نبوده و وکالت در طلاقی که برای زوجه به وجود آمده همچنان پایدار است.
+ آیا صدمه غیرعمدی مثلا در تصادف ماشین که زوجین در یک ماشین باشند و تصادف کنند موجب عسر و حرج است؟
ملاک در عسر و حرج زندگی مشترک، ایجاد آن به صورت مستقیم توسط زوج است و ورود صدمه غیرعمدی به زوجه در اثر تصادف داخل در موضوع نیست.
نمونه رای طلاق با اثبات عسر و حرج زوجه
در خصوص دادخواست م.ج. با وکالت م.چ. به طرفیت م.ع. با وکالت ۱- م.ی. ۲- الف.ی. به خواسته صدور گواهی عدم امکان سازش و طلاق به جهت عسر و حرج ناشی از ترک انفاق و کتک کاری، دادگاه با توجه به تصویر مصدق سند رسمی ازدواج و سایر محتویات پرونده، رابطه دائم زوجیت بین طرفین را محرز کرده و بدوا ایشان را به سازش دعوت کرده لیکن به دلیل عدم سازش موضوع به داوری ارجاع و لیکن داوران نیز در اصلاح ذات البین توفیقی نداشته و گزارش خود را به دادگاه تقدیم ننموده اند علی هذا با توجه به مراتب و با عنایت به دادنامه شماره ۲۱۰ صادره از شورای حل اختلاف که برابر آن خوانده به پرداخت نفقه محکوم شده و رأی شماره ۳۰۵۱ شعبه ۲۳ دادگاه محترم تجدیدنظر که خوانده را به خاطر ایراد ضرب و جرح به پرداخت دیه محکوم کرده
و دادگاه ۴۹۷ همان دادگاه خوانده را به خاطر توهین محکوم کرده و خوانده نیز دفاع خاصی معمول نداشته است زوجه هم تعداد ۳۴ سکه از مهریه را در قبال طلاق بذل کرده اند لذا عسر و حرج زوجه به جهت ترک انفاق و ایراد ضرب و جرح و توهین که مصداق سوء رفتار زوج است برای دادگاه محرز می‌باشد لذا مستندا به مواد ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی و ماده واحده قانون اصلاح مقررات طلاق گواهی عدم امکان سازش صادر و اعلام می دارد زوجه پس از قطعیت رأی دادگاه می‌تواند با مراجعه به احد از دفاتر رسمی طلاق نسبت به اجرای صیغه طلاق از نوع خلع و بائن اقدام نماید احراز شرایط شرعی صیغه طلاق با سردفتر می‌باشد
و در خصوص حقوق مالی زوجه دادگاه به شرح ذیل مبادرت به أخذ تصمیم می نماید زوجه تعداد ۳۴ سکه را بذل کرده و مابقی آن بر ذمه زوج می‌باشد. رأی صادره حضوری و ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان تهران است.
دادرس شعبه ۲۷۲ دادگاه خانواده دو تهران – بیات
نمونه رای طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید در مرحله تجدیدنظر
رأی دادگاه بدوی
درخصوص دادخواست ط.ع. با وکالت م.ل. به طرفیت ح.ح.ی. به خواسته صدور حکم طلاق با توجه به محتویات پرونده ملاحظه می‌گردد طرفین تبعه افغانستان می‌باشند زوجه تقاضای طلاق نموده است و علت آن را عسر و حرج اعلام داشته و لکن زوج مخالف طلاق می‌باشد و داور وی نیز نظر به ادامه زندگی داده است و طلاق از حقوق مختصه زوج می‌باشد و دلیلی که عسر و حرج را ثابت نماید ارائه نگردیده است لذا دادگاه خواسته خواهان مسموع ندانسته، حکم به رد خواسته خواهان صادر و اعلام می نماید. رأی صادره حضوری است و ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی است.
دادرس شعبه ۲ دادگاه عمومی حقوقی کهریزک – علیخانی
رأی دادگاه تجدیدنظر استان
در خصوص تجدیدنظرخواهی خانم ط.ع. با وکالت آقای م.ل. به طرفیت آقای ح.ح.ی. نسبت به دادنامه شماره ۶۵۶ مورخه ۱۱/۷/۹۱ صادره از شعبه دوم دادگاه عمومی بخش کهریزک که به موجب آن در رابطه با دعوی تجدیدنظرخواه به خواسته طلاق حکم به رد صادر شده است با توجه به محتویات پرونده به نظر دادگاه اعتراض تجدیدنظرخواه وارد است و دادنامه مطابق موازین قانونی و شرعی صادر نشده است زیرا عسر و حرج زوجه بنا به جهات ذیل ثابت است
اولاً – عقد فی مابین از سال ۸۲ منعقد شده و خود تجدیدنظرخوانده در جلسه دادگاه مورخه ۱۳/۲/۹۰ اظهار داشت یک هفته با هم بودیم و هنوز عروسی نکردیم و در نتیجه قریب ده سال زوجین جدا از یکدیگر زندگی می کند.
ثانیاً – تجدیدنظرخواه در سال ۸۴ دعوی فسخ نکاح را مطرح کرده و در سال ۸۵ دعوی طلاق به حکایت صفحات ۱۶ و ۱۷ پرونده و تجدیدنظرخوانده دعوی ازدواج مجدد طرح نموده در سال ۸۸ دعوی تمکین مطرح نموده در سال ۸۷ به حکایت صفحات ۲۰ و ۲۱ پرونده، که همه اینها مثبت اختلاف شدید بین زوجین می‌باشد در سال های بعد از عقد.
ثالثاً – گواهی که از سوی دفتر آیت ا… محقق صادر شده به حکایت صفحه ۲۲ پرونده خود بیانگر و اثبات کننده همین اختلاف و انشقاق زوجین است در سال های بعد از عقد.
رابعاً – داور تجدیدنظرخواه که پدرش می‌باشد در صفحه ۶۲ پرونده اعلام کرده زوجه به خاطر کراهت شدیده ای که از زندگی مشترک با تجدیدنظرخوانده دارد تمام مهریه و حق و حقوق خود را در قبال طلاق بذل می نماید.
و لذا دادگاه با توجه به مراتب فوق مستنداً به ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه مارالذکر مستنداً به مواد ۱۱۳۰ و ۱۱۴۵ و ۱۱۴۶ قانون مدنی حکم به اجبار زوج به طلاق زوجه از نوع خلع صادر و اعلام می نماید. بدیهی است با استناد مواد ۳۱ و ۲۳ و تبصره آن از قانون حمایت خانواده ارائه گواهی پزشک در مورد وجود جنین و یا عدم آن از سوی زوجه برای ثبت طلاق در دفترخانه الزامی است و اجرای صیغه طلاق منوط است به انقضای مهلت فرجام خواهی و پس از اجرای مفاد ماده ۲۳ قانون مذکور از سوی دفترخانه دادگاه به سردفتر نمایندگی اجرای صیغه طلاق را در صورت امتناع زوج اعطا می‌نماید. رأی صادره پس از ابلاغ به مدت ۲۰ روز قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است.
مشاوره حقوقی
+ پرسش: برای بار دوم درخواست الزام به تمکین زوجه طرح شده. بار اول به خاطر ضرب‌وجرح و در تجدیدنظر به دلیل پیام‌های توهین آمیز رد شد. درخواست الزام به تمکین با ابراز پشیمانی شدید و اشتیاق زوجه برای ادامه زندگی با زوج طرح شده. در یکی از جلسات دادگاه قاضی شاهد رفتارهای توهین آمیز یکی اعضای خانواده زوج با زوجه بوده و زوجه به دلیل اهانت‌ها، توهین‌ها، تحقیر، دروغ و تهمت‌هایی که خانواده زوج عامل آن هستند از تمکین سرباز می‌زند. آیا استناد به این موارد می‌تواند مصداق ضرر شرافتی برای زوجه باشد و تمکین نکند؟ در چه صورت این موارد مورد پذیرش قاضی واقع می‌شود؟
– پاسخ: 0
+ پرسش: من سال ۹۷ عقد کردم که در دوران عقد همسرم حاضر به زندگی و عروسی نشد و مهریه رو مطالبه کرد، من هم درخواست الزام به تمکین زدم که رای به نفع من صادر و قطعی شد، اما وکیل ایشان درخواست اجرائیه کردن و من هم در دادگاه حضور پیدا کردم و طی صورتجلسه خود دادگاه ایشان گفتن که حاضر به گرفتن عروسی و زندگی می‌باشند و من هم گفتم دو روز دیگر مراسم عروسی می‌گیرم رفتم تالار گرفتم تمام مقدمات را انجام دادم، حتی طی ابلاغیه رسمی مکان و ساعت مراسم را به ایشان اطلاع دادم اما ایشان حضور نیافتن ولی با گذشت دو سال وکیل ایشان پرونده را به دیوان فرستادن و از حق حبس استفاده کردن حالا رفته درخواست طلاق به دلیل عسروحرج داده که من نفقه نگرفتم. من نفقه معوقه قبلی سال ۹۷و ۹۸ را به صورت کامل پرداخت کردم.
از سال ۹۹ به این طرف هم کارشناس تعیین کرده تا برج ۹سال ۱۴۰۲مبلغ ۴۴ میلیون تومن که من درخواست اعسار دادم و هنوز قطعی نشده. در پرونده طلاق دادگاه بدوی رای به نفع زوجه صادر کرده که طلاق بگیرد با بذل ۲۰سکه. من هم اعتراض کردم که تجدیدنظر آن را رد کرد. وکیلش رای را به دیوان فرستاده فرجام‌خواهی اون رو قبول کردن، گفتن که نفقه نگرفته و گفتن که من مقدمات عروسی را فراهم نکردم. نوشتن زوجه از من کراهت داره، ۳۰ سکه را می‌بخشه و پرونده دوباره برمی‌گرده به شعبه تجدیدنظر. من که نفقه دادم، بعد مقدمات عروسی هم فراهم کردم کل مدارکش موجوده اما اون از حق حبس استفاده کرده. حالا میشه بفرمایید من باید چکار کنم؟
– پاسخ: 0
[وکیل مرتبط: وکیل طلاق ]
با سلام، آیا رد دادخواست تمکین زوج به خاطر ماده ۱۱۱۵ متعاقب ضرب‌وجرح ساده از دلایل طلاق عسروحرج است؟ ادله شامل :دادنامه کیفری کبودی، دادنامه بطلان دعوی تمکین و دادنامه محکومیت نفقه که پرداخت شده..
سلام، بنده درخواست طلاق از طرف زوجه دادم و عسروحرج اثبات شده و دادگاه بدوی و تجدیدنظر رای طلاق دادند. زوج اعتراض کرده پرونده به دیوان عالی کشور ارجاع شد و رای تایید و ابرام شد. مهلت اجرای حکم ۶ ماه داده شده، باید اصل پرونده به دادگاه بدوی برسه و بعد حکم اجرا بشه؟ اجرای این حکم به چه شکل و از چه زمانی هست؟
سلام، حدود یکسال از عقد اینجانب می‌گذره و حدود ۴ ماه است که یک زیر سقف رفتیم. متاسفانه خانم بنده سر مسائل بیخودی به شدت پرخاشگر میشه و به فحاشی و رفتارهای عجیب رو میاره و آخرین بار بیهوش شد و به خاطر سردرد به اورژانس بیمارستان رفتیم، بدون اینکه بنده عصبانیش کرده باشم. بعدا در کیفش کلی قرصای اعصاب و تشنج و ضد صرع پیدا کردم، بنده از قبل ازدواج اطلاعی نداشتم و هیچ چیزی در این مورد خانواده‌ش مطرح نکردن و الان هم این قرص‌ها رو می‌خوره و از بنده مخفی میکنه، گویا قبلا مشکلات روحی داشته (اینطور که از فامیلشون شنیدم)، تا به حال پیش چندتا روانشناس رفتیم ولی این موضوع رو هم ایشان مطرح نکرده. می‌خواستم بدونم بیماری اعصاب میتونه دلیل طلاق بشه؟ چطوری میشه فهمید سابقه بیماری رو؟ چون به بنده نمیگه و از من مخفی میکنه.